Karartılan kıta Afrika

- Uyanışın öncüsü Marcus Garvey ve izinden giden dava adamı Malcolm X'e...

İngiliz gazeteci ve aktivist Richard Dowden, hayatımda okuduğum en çarpıcı kitaplardan birini kaleme almış: Afrika - Tahrif edilmiş ülkeler, Sıradan Mucizeler. Yabancısı olduğumuz, aradaki "uzaklıkları" yeni yeni giderdiğimiz güzel ve kadersiz koca bir yeryüzü kütlesinin acıtan tarihini olağanüstü akıcılıkta yazmış Dowden. Öğretmen olarak ayak bastığı Afrika'da 30 yılda tüm yaşadıklarını harika bir örgü içinde, ülkelerin farklılıklarını ve derinliğini harmanlaştırarak ve de İngilizce'nin betimlemedeki üstün kıvraklığını kullanarak satırlarına dökmüş.

The Times, Independent, The Economist için Afrika masası şefliği yapan, BBC'ye de yine kıta ile ilgili harika bir belgesel çeken Richard Dowden sayesinde bilmediğim pek çok şeyi öğrendim. Kitap, bir "gezdim-gördüm" metninden öte, tarihi ve toplumsal bilgiler ve karşılaştırmalar da barındırıyor.

Londra'dayken aldığım bu kitabı, şu ana kadar kitapçılarda göremedim (Remzi'ye bakamadım, belki orada vardır). Ama Portobello Books'un yayınladığı kitabı internetten çok rahat (10 pound'a) temin edebilirsiniz. İngilizce bilenlerin kesinlikle kaçırmaması gereken bir kaynak olduğunu söyleyeyim. Bununla birlikte çevirmenlere ve Türkiye'de yayıncılar çok acil bu kitabı Türkçe'ye kazandırmalıdır.

Kitapta bazı ülkeleri ayrıntılı bir şekilde işlemiş Dowden. İki parça halinde Uganda ile başlıyor, Somali, Zimbabve, Sudan, Angola, Ruanda, Senegal, Sierra Leone, Güney Afrika, Kongo, Nijerya ve Kenya'yı da ayrı ayrı hikayelendiriyor. Bu ülkelerin siyasi çalkantılarından, kolonyalizme karşı mücadelelerinden tutun da yaşama dair kültürel öğelerine ve diktatörlerine kadar pek çok ayrıntıyı mükemmel bir harman ile sunuyor okuyucuya. Onun dışında Afrika'da AIDS, Afrika'daki Asyalılar ve Çin etkisi gibi konulara da ayrı bölümler ayırmış.

Bir kaç altını çizdiğim bölümü paylaşmakta fayda var:

"Avrupa'yı kabile olarak düşünmek, belki Afrika'da vatandaşlığın ne olduğuna dair size bir bilgi verebilir. Avrupa Birliği yalnızca 23 farklı dile sahip, oysa Afrika'da bu rakam en az 2000'dir. Ve burada 6 bin ila 10 bin arasında politik ve sosyal aidiyet bulunur; bunların her birinin kendi yönetimi, hukuk sistemleri, liderlikleri ve kültürleri vardır. Sınırları, bu kıtaya ayak dahi basmayan Avrupalılar tarafından Avrupa'da haritalar üzerinde çizilmiştir. Sadece yarım yüzyıl önce Afrikalılar'a bayrak, milli marşlar, hava yolları ve ordular verildi ve şimdi kendilerini bağımsız olarak adlandırıyorlar: Kenyalılar, Nijeryalılar veya Çadlılar."

"Portekizliler, Afrika'da en uzun süre kalan ve en çok sömürgecilik yapan ulustur. Angola, Mozambik ve Gine-Bissau'yu Portekiz toprağı olarak (sömürge değil) ilan ettiler ve BM'nin anti-sömürge çözümlerini reddettiler. 1975'te Portekiz'deki modern askeri darbe onları ayrılmaya zorlayana kadar da kıtadan ayrılmamakta direndiler."

"Sonuçta Avrupa emperyalizminin Afrika'ya en büyük etkisi ne politiktir, ne de ekonomik. En büyük etki psikolojik bir etkidir: Afrika'nın kendine güvenini yok etme."

"Afrika tarihinde askeri yönetime karşı halk hareketi sadece üç kez olmuştur. İlki 1985'te Sudan'ın bşakenti Hartum'da Başkan Cafer Numeyri'ye karşı yapılan ve onu indiren ayaklanmadır. İkincisi 1991'de Togo'da odu. İnsanlar sokaklara dökülüp askerleri siperlerine hapsetti, ancak Fransa tarafından desteklenen askeri diktatör Gnassingbe Eyadema isyanı bastırıp görevde kaldı. Üçüncüsü ise 2001'de Fildişi Sahili'nde gerçekleşti. General Robert Guei tanklarıyla caddeleri kapatıp gücü eline geçirmeye çalıştı, ancak Laurent Gbagbo'nun genç taraftarlarınca bu isyan püskürtüldü."

"İsrail, Afrika tarihinde en kötü bir kaç diktatöre ve Güney Afrika'daki apartheid rejimine destek sağladı. Uganda'da Idi Amin'e verdikleri açık destek dışında, Nijerya'da Sani Abacha'yı, Kongo'da Mobutu ve Laurent Kabila, Angola'da da Jose Eduardo dos Santos'u korudu."

"Somalililer geleneklerini Afrika'daki diğer grupların hepsinden çok daha sıkı bir şekilde korumuştur. Ancak son yıllarda kültür ve dinsel geleneklerde sıkı bir Arap Vahhabi geleneği ile Suudi parasının etkisi görülür. Yakın bir zamana kadar toplumda önemli bir rol oynayan Somali kadını, renkli elbiseler giyinir ve başlarını örtmezdi. Bugün Somali kadını, komple vücudunu kapatan Suudi burkası giyiyor ve erkeğinin arkasında geziyor."

AFRICA: Altered States, Ordinary Miracles
Richard Dowden
Portobello Books, İngilizce, 576 sayfa
Online sipariş - Amazon.com